Büyük Avrupa Anketi

1936 yılında Cumhuriyet gazetesi İsmail Habib, Ali Kami, Ahmet İhsan, Abidin Daver, Murat Sertoğlu, Bahri Turgut, Reşat Nuri gibi yazarları bazısı sonradan kitaplaşarak gezi edebiyatımızın seçkin ürünlerine dönüşecek izlenim ve söyleşilerini yazı dizisi hâlinde hazırlamak üzere memleket içinde ve dışında görevlendirir. Bu isimlerden biri de Türk edebiyatının büyük ismi Peyami Safa'dır. Safa'nın Haziran 1936'da başlayan yolculuğu Avrupa'nın yirminci yüzyıl tarihinde; Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanması, İspanya İç Savaşı'nın patlak vermesi, Berlin Olimpiyatları, Almanya'nın Rheinland'ı işgal ederek Versailles'ı ihlal etmesi, Roma-Berlin Mihveri'nin ilanı, Almanya ve Japonya arasında Anti-Komintern Paktı'nın teşekkül ederek Avrupa'daki gerilimin küresel ölçeğe taşınması gibi önemli gündem başlıklarının oluştuğu bir zaman zarfında gerçekleşir. Şüphesiz bu durum, ortaya çıkan yazı veriminin değerini ve önemini daha da artırır. Galata rıhtımında başlayan yolculuğun ilk parkuru, Pire, Brindisi, Venedik, Milano ve Montrö üzerinden Paris'e uzanır. Dönüş parkuruysa, Paris'ten sonra Strazburg üzerinden Münih, Salzburg, Viyana, Budapeşte ve “Avrupa saatinin bittiği” Bükreş'e uzanarak tamamlanır. Safa, sadece Avrupa'nın şehirleriyle değil, “İnsan bahtı üstünde tarihin en büyük kararlarını vermeye hazırlanan bugünkü Avrupa'nın şekillerinden ziyade fikirlerine bir göz atma ve nehirlerden, ağaçlardan, köprülerden, kulelerden ziyade insanları söyletme” gayretiyle Batı siyaseti, sanatı ve kültürünün, Rene'e Jardin, Frances Perkins, Yvon Delbos, Léon Pierre-Quint, Martha Eggerth, Tristan Tzara, Jean Carteret gibi önemli isimleriyle de temas eder. 1936'da Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilip 1938 yılında kitaplaşan Büyük Avrupa Anketi'ni, bu neşirden 85 yıl sonra ilk defa Selçuk Atay'ın notları ve Hasan Aksakal'ın geniş takdimiyle yayımlıyoruz.